แผนที่แสดงที่ตั้งถิ่นฐานชาติพันธุ์ไตปัจจุบัน

แผนที่แสดงที่ตั้งถิ่นฐานชาติพันธุ์ไตก่อนพุทธกาล

ต้นกำเหนิดชนชาติไต

หลักฐานการกล่าวถึงชนชาติไตที่เก่าแก่ที่สุด มาจากเรื่องราวที่บรรพบุรุษของชนชาติไตเผ่าต่างๆ เล่าสืบกันมา จนถึงสมัยที่ต่างเผ่าต่างเริ่มมีการใช้อักษรบันทึก และเริ่มบันทึกกันมาให้พอสอบค้นได้ หลักฐานการเล่าประวัติศาสตร์ชนชาติกล่าวถึงต้นเค้าบรรพบุรุษที่มีการตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่ๆ ด้านเหนือติดกับธิเบต มีการตั้งถิ่นฐานหลักอยู่ที่แม่น้ำแยงซีเกียงด้านตะวันตก ในซีฉวน (เสฉวน) ของจีนปัจจุบัน ด้านตะวันออกเป็นดินแดนฮุนหนำ ต่อเขตแดนของพวกฮั่น (จิ๋น) ด้านทิศตะวันออกจรดพื้นที่ที่เป็นแคว้นอัสสสัมของอินเดียปัจจุบัน ทิศใต้จรดบริเวณพื้นที่ด้านใต้ของสิบสองปันนาในปัจจุบัน

การบันทึกที่เก่าที่สุดทางประวัติศาสตร์เป็นของชาวจิ๋น เริ่มแรกของประวัติศาสตร์จีนดินแดนทางทิศตะวันตกตั้งแต่ ฮุนหนำลงไปทางทิศใต้และทางทิศตะวันออกที่ปัจจุบันเป็นมณฑลยุนนานยังไม่นับรวมว่าเป็นของจีน จีนโบราณได้ยอมรับความยิ่งใหญ่ของชนชาติไต จวบจนเมื่อจีนฮึกเหิมขยายอำนาจและเริ่มเข้ามายึดดินแดนของชาติพันธ์อื่นและชาติพันธูไตหลายระลอก จนเกิดการสูญเสียชีวิตและดินแดน คนไตต้องถอยร่นลงมาทางทิศใต้ โดยยึดแนวแม่น้ำล้านช้างหรือแม่น้ำของเป็นแนวอพยพ แคว้นฮุนหนำ ต้าลี่ เป็นแคว้นแรกๆ ที่ถูกยึด ภายหลังน่านเจ้าและหนองแสถูกโจมตีตามมา ทำให้คนไตแตกกระจัดกระจายออกไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ทิศใต้ และทิศตะวันตกมากมาย เกิดการตั้งอาณาจักรเล็กๆ ขึ้นหลายอาณาจักร เช่น อาณาจักรไตมาว อาณาจักรแสนหวี อาณาจักรโยนก อาณาจักรเดียนเบียนฟู (แถน) เป็นต้น

ปัจจุบันชาติพันธุ์ไตยังคงอาศัยอยู่ในมณฑลยุนนาน ในรัฐฉานและชายแดนต่อแคว้นอัสสัมของสหภาพพม่า ในแคว้นอัสสัมของอินเดีย ตอนเหนือของประเทศเวียตนาม ตอนใต้ของจีนแถบมณฑลกวางตุ้งและกวางเจา บางส่วนในเกาะใต้หวัน ในประเทศสาธารณะประชาธิปไตยประชาชนลาว และในประเทศไทย ชาติพันธุ์ไตที่อพยพออกไปจากถิ่นเดิมมีพัฒนาการการต่อสู้ทางการเมืองและการดำรงชีพ โดยได้ผสมผสานเข้ากับชนพื้นเมืองในถิ่นที่ตนเองได้เคลื่อนย้ายไป ชนพื้นถิ่นในอดีตที่คนไตได้อยู่ร่วมผสมผสานได้แก่ ชาวลัวะ (ละว้า) ชาวขอม ชาวมอญ ชาวจีน และชาวมลายู เป็นต้น